Priredila Biljana Diković:
Vreme: Raspad SFR Jugoslavije i ratovi 1990-ih
Oblast: Bosna
Dobrovoljačka 1992
Masakr u Dobrovoljačkoj ulici 1992. je naziv za masovni zločin nad kolonom JNA koji su izvršile su muslimanske paravojne formacije „Zelene Beretke“, „Patriotska Liga BiH“ i pripadnici MUP-a Bosne i Hercegovine 3. maja 1992. godine. u sarajevskoj Dobrovoljačkoj ulici.
Kolona JNA se povlačila prema kasarni u Lukavici, u skladu sa ranije postignutim dogovorom između komande Druge armijske oblasti JNA i Predsjedništva BiH. U tim napadima 3. maja ubijena su 42, a ranjena 73 vojnika JNA, oficira i civila različitih nacionalnosti među kojima je najviše Srba.
U napadu na Dom JNA u Sarajevu i komandu Druge armijske oblasti dan ranije, odnosno 2. maja 1992. ubijeno je 14 pripadnika JNA. Za ove zločine niko nije nikada odgovarao, naprotiv, zločinci su nagrađivani.
Haški Tribunal nije želeo ovaj zločin da preuzme.
Ovo je bio događaj koji je najavio krvave sukobe ne samo u Sarajevu, već i čitavoj Bosni i Hercegovini. Za muslimansku javnost ovi zločini predstavljaju „patriotski čin i oslobođenje“.
PRETHODNICA
SFR Jugoslavija je bila federativna država sastavljena od 6 republika(SR Slovenija, SR Hrvatska, SR Bosna i Hercegovina, SR Crna Gora, SR Srbija i SR Makedonija). I Jugoslavija i JNA su bile po svojoj definiciji zamišljene na bratstvu i jedinistvu svih naroda i narodnosti koji su živeli u SFRJ . Društveno-ekonomsko uređenje SFRJ je bio socijalizam. Ustav Jugoslavije od 1974. godine doneo je decentralizaciju SFRJ , koja je kasnije omogućila separatističkim snagama u Sloveniji i Hrvatskoj, a kasnije i u Bosni i Hercegovini, da započnu razbijanje Jugoslavije, praćeno krvavim ratovima i progonima. U svim Ustavima Jugoslavije, Jugoslovenska Narodna Armija je bila definisana kao jedina oružana sila na teritoriji SFRJ , a samim time i jedini međunarodno priznati vojni subjekat. Krajem 1989. godine, Skupština SFRJ donosi amandmane na Ustav, pa tako se jednopartijski sistem zamenjuje višepartijski sistem. Što je značilo da pored jedine do tada partije SKJ, sada mogu da se osnivaju i druge stranke.
Krajem januara 1990. godine dolazi do raspada Saveza Komunista Jugoslavije, na čuvenom 14. kongresu SKJ u Beogradu, kada je došlo do oštrih verbalnih sukoba slovenačkih i delegata iz SR Srbije, oko viđenja budućnosti zajedničke države SFRJ. Slovenačka delegacija napušta zasedanje, odmah zatim i delegacija SR Hrvatske, čime je rad kongresa doveden z pitanje. Nakon njih i delegacije SR Bosne i Hercegovine i SR Makedonije napuštaju rad kongresa. Tako je posle 45 godina prekinuta vladavina komunista u SFRJ.
Situacija u Bosni i Hercegovini
Bosna i Hercegovina je centralna republika SFR Jugoslavije, u kojoj su živeli muslimani, Srbi i Hrvati, zajedno sa nacionalnim manjinama. 18. novembra 1990. godine održani su prvi višestranački izbori nakon Drugog svjetskog rata. Vlast je formirana od stranaka antikomunističke koalicije: SDA, SDS i HDZ. Narodni poslanik koji je dobio najviše glasova je Fikret Abdić (47,4%), uspješan privrednik iz Velike Kladuše. Ali je on sklonjen u stranu od muslimanskih ekstremista zbog toga što nije želio rat, niti sukobe sa Srbima. Ustvari, oni je bio samo mamac muslimanskim biračima na izborima. Tako je predsjednik predsedništva BiH postao Alija Izetbegović, predratni robijaš i autor čuvene šovinističke „Islamske deklaracije“. Predsjednik Skupštine BiH postao je Momčilo Krajišnik iz stranke SDS, a Hrvat Jure Prelivan premijer SR BiH. Ova koalicija je izdržala 15 mjeseci. Urušila se na početku ratnih zbivanja u BiH, aprila 1992. godine.
Vodeći članovi muslimanske Stranke Demokratske Akcije: Alija Izetbegović, Ejup Ganić, Haris Silajdžić i dr. su još 1991. godine donijeli odluku da ne žele Bosnu i Hercegovinu u Jugoslaviji, odnosno da žele nezavisnu BiH. Tu su se planovi stranaka SDA i HDZ poklapali, ali su obije stranke željele da imaju etnički i verski čistu državu. Odnosno Hrvati su željeli BiH da pripoje Hrvatskoj, a muslimani islamsku republiku. Ideju o nezavisnoj Bosni i Hercegovini su svakako širili i mediji. Još oktobra 1991. godine u sarajevskim novinama pojavljivale su se otvorene pretnje srpskom narodu. Između ostalog najavljivano je obnavljanje tzv. Handžar divizije, ustaške jedinice koja je 1941-1945 počinila stravične zločine nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Tu formaciju su činli uglavnom muslimani. Inače, ustaška zlodjela u Bosni i Hercegovini su dosegnula svoj vrhunac (Prebilovci, Drakulić, Bileća, Gacko, Donja Gradina, Kupres).
U avgustu 1991. počinje organizovano naoružavanje muslimana i Hrvata u BiH koje je išlo preko stranaka SDA i HDZ, sa ciljem napada na Jugoslovensku Narodnu Armiju. Oktobra 1991. počelo je osnivanje mjesnih odbora paravojne formacije „Zelene beretke“ i „Patriotske Lige BiH“. U Mostaru je u drugoj polovini 1991. bilo puno pripadnika JNA, koji su dolazili iz Hrvatske (Dalmacija i Dubrovački rejon), odakle su bili protjerani ili povučeni. Oni su krajem marta 1992. povučeni u Užice (Srbija).
1. marta 1992. godine organizovan je referendum o odvajanju Bosne i Hercegovine od SFRJ, gde je 62,4% birača glasalo za nezavisnost. Dan kasnije u Sarajevu su pripadnici „Zelenih beretki“, koje predvodi kriminalac Ramiz Delalić Ćelo, pucali na srpske svatove na Baščaršiji i ubili starog svata Nikolu Gardovića, a sveštenika Radenka Mikovića ranili. To je bio događaj koji je najavio krvavi bosansko-hercegovački rat 1990-ih, a to je bio i jedan od povoda da se raspadne još uvjek mješovita policija u Sarajevu. Nakon toga, usljedili su brojni napadi na srpska mjesta u BiH, kao i pripadnike JNA (Sijekovac, Kupres, Sarajevo, Tuzla…). Međunarodni predstavnici su bili samo nijemi posmatrači.
POČETAK NAPADA
Komanda Druge armijske oblasti JNA kojoj je bilo sjedište na Bistriku u Sarajevu je napadnuta minobacačima i snajperima 22. aprila 1992. iz pravca pivare. Dana 2. maja 1992. godine, u 12 časova, izvršen je napad na Dom JNA u Sarajevu od strane Zelenih beretki. Tom prilikom je bilo opkoljeno deset pripadnika JNA koji su u tim trenucima pružali otpor. Napad u kojem je učestvovalo oko 200 pripadnika muslimanskih snaga i Zelenih beretki predvodili su predratni kriminalci Jusuf Juka Prazina i Emin Švrakić uz Zorana Čegara i dio Specijalne jedinice MUP-a BiH uz Kerima Lučarevića Doktora — komandanta Vojne policije BiH. Lučarević je tada rasporedio dvije čete ljudi na Skenderiji: od zgrade Elektroprivrede do Narodne banke i od Narodne banke do Starog grada. Komandiri četa bili su Ismet Bajramović — Ćelo, načelnik VP i Dževad Topić — Topa, komandant bataljona VP.
Na strani JNA, general Milutin Kukanjac uputio je pukovnika Milana Šuputa iz 65. zmtp sa 2 BOV-a i 3 puha i 40 vojnika u pomoć ka Domu JNA. Upadali su u zasjedu i ostali blokirani u Ulici Đure Đakovića do narednog jutra kada su se predali (uz 6 poginulih).
Major JNA Marko Labudović sa sanitetskim vozilom iz Vojne bolnice krenuli su u pomoć ka grupi pukovnika Šuputa i bili su dočekani i uništeni kod tramvajske stanice na Skenderiji (uz 14 poginulih).
Istoga dana, oko 13 časova, izvršen je napad na vozilo koje je transportovalo hranu za komandu Druge vojne oblasti. U vozilu su bili kapetan Petrović i vozač. Kapetan je poginuo na licu mesta, a vozač, teško ranjen, uspeo je da stigne do komande gde je izdahnuo. U 17 časova ubijen je vojnik JNA Pelemiš u komandi. Napad je prestao oko 20 časova.
RATNI ZLOČINI
Dana 3. maja 1992. oko osam časova odlučeno je da general Kukanjac napusti komandu, međutim, vojska i oficiri ne dozvoljavaju. Posle odustajanja od te odluke vratilo se poverenje vojske i oficira. Oko 13 časova u razgovoru između kanadskog generala Mekenzija (prvi komandant UNPROFOR-a u BiH) i generala Kukanjca dogovorena je razmena, tada uhapšenog Alije Izetbegovića, za izvlačenje vojske i oficira iz komande ka Lukavici. Razmena je dogovorena za 15 časova. Međutim, u komandu dolazi lično Alija Izetbegović sa ćerkom i pratnjom u kojoj su bili Zlatko Lagumdžija, Jusuf Pušina i još neki iz Izetbegovićevog vrha. Kako kaže Marinko Milidrag uz lažni blagoslov i lažna obećanja Alije Izetbegovića da će konvoj biti bezbedan vojska je napustila kasarnu. Pokret je počeo u 18 časova.
Na čelu kolone, koja je brojila oko 40 vozila sa oko 300 ljudi, bili su kanadski general Mekenzi, general Kukanjac i Jusuf Pušina. Dolaskom kolone u Dobrovoljačku ulicu u blizini Miljacke otvorena je vatra na kolonu. Vatra je otvorena iz streljačkog naoružanja, a korištene su i tromblonske mine. Pucano je i na obeleženo sanitetsko vozilo u kojem je poginuo primarijus dr. pukovnik Radulović. Ubijen je i pukovnik Mihajlović, oficir bezbednosti, koji je u penziju otišao dan ranije. Oficire su izvlačili iz vozila i hladnokrvno ubijali.
„Mogao sam da vidim kako vojnici teritorijalne odbrane proturaju cevi kroz prozore civilnih automobila, koji su bili deo konvoja, i pucaju. Video sam kako se krv sliva niz vetrobrane kola…. Bio je to definitivno najgori dan u mom životu.“ – general Luis Makenzi, iz knjige „Čuvar mira – put u Sarajevo“.
Prema podacima MUP-a Republike Srpske u napadima koji su se odigrali 2. i 3. maja bilo je 42 poginula vojnika i civila od čega 5 oficira, 73 ranjenih a 215 je zarobljeno ili oteto.
ŽRTVE
U masakru u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu 2. i 3. maja 1992. godine tokom napada na kolonu JNA su ubijena 42, a ranjena 73 vojnika, oficira i civila različitih nacionalnosti među kojima je najviše Srba. Među ubijenim vojnicima bivše JNA u Dobrovoljačkoj ulici smrtno je stradalo i šest Hrvata, dva muslimana, i dva Albanca. U napadu na kolonu JNA u Sarajevu 2. i 3. maja 1992. zarobljeno je 207 lica (vojnici, oficiri i građanska lica u JNA), koji su zadržani nekoliko dana i tom prilikom mučeni od svojih dojučerašnjih kolega, koji su prebegli na muslimansku stranu. Pušeni su usled pritiska predstavnika OUN u Bosni i Hercegovini, na muslimansko rukovodstvo u Sarajevu.
Ubijeni vojnici JNA u Sarajevu:
Zoran Gajić, vojnik
Aleksandar Gluhović
Milomir Janjić
Nebojša Jovanović, vojnik
Robert Kočišin, vojnik
NN Vesna, građansko lice u JNA
NN Čedo, rezervni vojni policajac
Vitomir Petrović, vojnik
Vlastimir Petrović, vojnik
Stevo Ritan, vojnik
Kozafer Rotić, vojnik
Predrag Ninkov, vojnik
Saša Urošević, vojnik
Ubijeni vojnici JNA u zasedi na Skenderiji
Mirko Labudović, kapetan JNA
Obrad Gvozdenović, poručnik JNA
Ivica Cvetković, poručnik JNA
Nihad Kastrati, poručnik JNA
Branko Popović, vojnik JNA
Kruno Bešlić, vojnik JNA
Mladen Nikolić, vojnik JNA
Radoš Pajović, vojnik JNA
Aleksandar Blagojević, vojnik JNA
Srđan Nikolić, vojnik JNA
Nebojša Bojanić, vojnik JNA
Dragan Vitković, vojnik JNA
Goran Divović – Divac, vojnik JNA
Milomir Mojsilović, vojnik JNA
Perica Nović, vojnik JNA
Željko Rakić, vojnik JNA
Ubijeni vojnici JNA u Dobrovoljačkoj ulici
Zdravko Tomović, vojnik JNA
NN Gvozdenović,
Mirko Sokić, pukovnik JNA
dr Budimir Radulović, pukovnik JNA
Normela Šuko, građansko lice u JNA
Miodrag Đukić, vojnik JNA
Boško Jovanović, potpukovnik JNA
Boško Mihajlović, pukovnik JNA
Gradimir Petrović, pukovnik JNA
Ivica Simić, desetar JNA
Ranjeni vojnici JNA u Sarajevu:
Dmitar Arbutina, vojnik
Gojko Gobelić, vojnik
Milovan Gusak, vojnik
Aleksandar Došlo, vojnik
Radomir Dubljević
Mladen Jelisavac, vojnik
Radivoje Kandić
Milčo Kostić, potpukovnik
Slaviša Kravljača, vojnik
Boro Krsmanović
Mihajlo Lalić, vojnik
Aleksandar Malević, vojnik
Nebojša Marković, vojnik
Simo Marković, vojnik
Branko Matović, vojnik
Predrag Milijić, vojnik
Vladica Ninković, vojnik
Mladen Nikolić, vojnik
Gavro Ninković, vojnik
Nenad Popović, vojnik
Teodor Ruskić, vojnik
Zdravko Savanović, vojnik
Rade Stanojlović, vojnik
Dobrivoje Stojanović, vojnik
Ljubinko Sušić, vojnik
Simeun Tadić, vojnik
Srđan Tešanović, vojnik
Vojin Tuševljak
Dobrivoje Stojanović, vodnik
Ranjeni vojnici JNA u Dobrovoljačkoj:
Zvezdan Arsić, vojnik JNA
Zoran Adžić, vojnik JNA
Slobodan Bojanić, vojnik JNA
Slobodan Vasić, pukovnik JNA
Komnen Žarković, pukovnik JNA
Zoran Zrnić
Josip Ivanović, pukovnik JNA
Jovanović, pukovnik JNA
Dragan Kovačević, vojnik JNA
Dušan Kovačević, pukovnik JNA
Ljubinko Lukić, pukovnik JNA
NN vojni policajac
NN vodnik JNA
Dragoljub Pavlović, pukovnik JNA
Goran Pantić, vojnik JNA
Franjo Patačko, potpukovnik JNA
Slavka Petrović, građ. lice u JNA
Laslo Pravda, kapetan JNA
Gligor Stravnjak, potpukovnik JNA
Marko Stamenković, građ. lice u JNA
Simeunka Stamenić, građ. lice u JNA
Ivanka Stankov, građ. lice u JNA
Dragoslav Stanković, kapetan JNA
Enes Taso, pukovnik JNA
Ratko Katalina, pukovnik JNA
Ubijeni vojnici u Domu JNA:
Dževad Bidžo, portir
Ranjeni vojnici u Domu JNA:
Bogoje Božinovski, potpukovnik JNA
Vojislav Ducan, vojnik JNA
Petar Stanišić, domar
Poginuli vojnici RU „Đuro Đaković“:
Srećko Jovanović, oficir JNA
Slobodan Jelić, vozač BOV
Predrag Cerović, vojnik poginuo u BOV
Ranjeni vojnici RU „Đuro Đaković“:
Veroljub Marković, ranjen u BOV
Radenko Magazin, vodnik JNA
Bojan Jovanović, vodnik JNA
Ubijeni u zgradi Komande II Vojne oblasti:
Perica Nović, vojni policajac JNA
Goran Divović, vojnik
Ranjeni u zgradi Komande II Vojne oblasti:
Žarko Pantelić, poručnik JNA
Nenad Šumanski, st. vodnik JNA
Goran Belić, poručnik JNA
NALOGODAVCI
Ejup Ganić – tadašnji član Predsedništva BiH,
Hasan Efendić tadašnji komandant Štaba TO BiH,
Jusuf Pušina – tadašnji zamenik šefa MUP-a,
Jovan Divjak – oficir bivše Armije BiH,
Fikret Muslimović – oficir bivše Armije BiH,
Dragan Vikić – komandant Specijalne jedinice policije,
Emin Švrakić – osnivač „Zelenih beretki“,
Zaim Batković – Zagi – osnivač „Patriotske lige“,
Jovica Berković,
Rešad Jusufović,
Jusuf Kecman,
Damir Dolan,
Ibrahim Hodžić,
Ismet Bajramović – Ćelo,
Dževad Topić – Topa
POSLEDICE
Nakon ovog događaja niko u Sarajevu nije više mogao normalno da se kreće. Došlo je do razgraničenja. Muslimani su kontrolisali centar Sarajeva, a Srbi okolna brda. Tako je potrajalo do kraja rata, odnosno do potpisivanja Dejtonskog sporazuma 21.11.1995. godine.
Dve nedelje posle ovog zločina sličan scenario se ponovio u Tuzli, kada su pripadnici muslimanskih paravojnih jedinica „Zelene Beretke“ i „Patriotska Liga“ sa jedinicama MUP-a Tuzle, napale kolonu JNA na Brčanskoj malti, koja se povlačila u skladu sa sporazumom oficira JNA sa lokalnim rukovodstvom Tuzle.
Bosna i Hercegovina je posle ovih događaja bila u nepovratnom putu za ratni pakao koji će trajati 3.5 godine, uz ogromne civilne žrtve i materijalna stradanja.
SUĐENjA I OPTUŽNICE
Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije raspisalo je zbog ratnog zločina potjernicu za 19 lica osumnjičenih za napad na kasarnu i bolnicu u Sarajevu i vojnu kolonu u Dobrovoljačkoj ulici 2. i 3. maja 1992. godine.
Među optuženima za ove ratne zločine nalaze se Ejup Ganić, Haris Silajdžić, Hasan Efendić tada komandant Teritorijalne odbrane, TO BiH), Sefer Halilović, Mustafa Hajrulahović zvani Talijan, Zaim Backović zvani „Zagi“, Jovan Divjak, Fikret Muslimović, Kerim Lončarević, Ivo Komšić, Stjepan Kljujić. Tužilaštvo za ratne zločine Srbije je predmet „Dobrovoljačka“ preuzelo od Vojnog suda u Beogradu pokrenutog još 1992. god, a predmet je zaveden pod brojem KI 651/93.
1. marta 2010. godine u Londonu je uhapšen Ejup Ganić i držan u pritvoru 10 dana. Pušten je uz kauciju 300.000 funti, pod nerazjašnjenim okolnostima, iako je Ganić na crvenoj listi Interpola, koju je Srbija raspisala još 1992. godine.
3. marta 2011. na aerodromu u Beču je uhapšen Jovan Divjak, po međunarodnoj poternici Interpola, koju je Srbija raspisala, ali je posle 5 dana pušten uz kauciju 500.000 evra. Austrijski sud je kao razlog puštanja naveo da „Sud u Srbiji ne bi bio objektivan“.
Da se ne zaboravi i ne ponovi!
IZVOR: zlocininadsrbima.com
3.5.2017. za SRBski FBReporter priredila Biljana Diković
